Экономические науки/14.Экономическая теория.

Ассистент Тажиева И.Т.

Каспийский государственный университет технологий и инжиниринга им.Ш.Есенова, Казахстан

Шетелдік инвестицияның тиімділігін арттыру жолдары

Соңғы жылдары, ақпараттық технологиялардың тез қарқынды өзгеруіне қарамастан, ақпараттық ағымының күшеюі, тәжірибелі, мемлекетік деңгейде реттеу мүмкін емес әлеуметтік – экономикалық процестің ұлғаюшы интернационалдандыруы байқалынды. Дүниежүзі бойынша, технологиялар, тауарлар, теңдессіз жедел ақпараттың негізінде адамдар, капиталдың гиганттық ағымының қарқынды ауысымы болып жатыр. Осы процесті көрсету үшін қолданылатын жинақтаушы түсінік ғаламдану болып табылады.

Әрине, әлемдік қаржы – экономикалық орталығының қолдануынсыз және жоғары дамыған мемлекеттердің осы міндеттемелерді жақын жылдарда шешпейді. Ғаламдану немесе әлеуметтік – экономикалық процестерді интернационалдандыру, қазіргі жоғары өндірушілік технологияны енгізу тек қана ТҰК мен тартымды болатын салаларға емес, шетел инвестициясына тіпті ешқандай жеткілікті қолданусыз мүмкіндік туғызады.

Пайда болған әлемдік еңбек бөлінісі анықталған түрмен тауарлық ағымды бағдарлады. Жоғары дамыған мемлекеттерден, өндіруші үшін жоғары пайдалылықпен айрықшаланатын, жоғары технологиялық және ғылымды қажетсінетін тауарлар экспортталады.

Дамушы елдер әлемдік нарыққа негізінен, шикізатпен арзан жартылай фабрикатты жеткізуге мәжбүрлі. Мұнай – газ өндірісіне ең жоғары капитал салым республикасының Оңтүстік – Батыс өңірінде. Қара және түсті металлургия кәсіпорыны, көмір өндірулер, минералды тыңайтқыш өндірісі және басқалары, шетел капиталы қай жерге келеді, модернизацияны талап етуші, әлі бірнеше жылдар ішінде ескі (Совет Одағы уақытындағы) құрал – жабдықтармен жұмыс істейді.

Сонымен қазіргі таңда 7 ел 80% әлемдік компъютерлік техникамен, 90% әлемдік жоғары технологиялық өндіріспен, 40-45% ғылымды қажетсінетін зерттеу талдамаларының шығынымен иемденеді. Батыстың жетекші мемлекеті 87% барлық тіркелген әлемдегі патентпен иемденеді. Ғылымды қажетсінетін технологияның дамуына АҚШ салымы 36 рет Ресейден басым болды және жалпы әлемдік шығынның 46% - н құрады. Осының бәрі постиндустриалдық мемлекеттің технологиялық қуатының өсуін белгілейді және оларды шетел капитал салымының ағымы үшін өте тартымды етеді.

Қазақстан мен Ресейдің жетекші экономистерінің зерттеу нәтижелері, сонымен бірқатар елдердің әлеуметтік дамуы мен экономикалық талдауының нақты материалдары, ғаламдану процесінің әлемдік мазмұнын анықтаушы, көрсетеді: - шикізатқа, материалға, материалдық өндірістің массалық өніміне өзінің қажеттілігін азайта, өзіне ғылымды қажетсінетін өнім өндірісін және ақпараттық ресурстарды жұмылдыра постиндустриалды державалар мемлекеттің автономиялы аясына бірігеді. Басқаша айтқанда, экономикада ғаламдану шаруашылық дамуының жедел ортасын құрамайды, тәуелді қалыптастырады және «екінші» эшелон аса елесті перспективасымен әлемдік экономикасының постиндустриалды ядросының ішіне кіре, өзіне лидерлік жағдайын ұзақ уақытқа сөзсіз қамтамасыз етеді.

2003 жылы үкімет тарапынан Қазақстанның дамуының 2015 жылға дейінгі индустриалдық – инновациялық стратегиясы қабылданады. Оның табысты орындалуы үшін, қомақты инвестициялық бағдарламаны іске асыру, ішкі көздерді жұмылдыру және шетел инвестициясын тарту керек. Мәселе тек қана инвестиция көлемінде емес, оның тиімді қолданылуында, сонымен қатар, ресурстардың экономиканың басымды секторының дамуына бағыттауында.

Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаев бүгінгі күні Қазақстан экономикасының тұрақты даму үстінде, негізгі капиталға қосылған инвестиция көлемі артып, еліміздің қаржы қуаты өскендігін, инвестициялық ахуалды жақсарту жөніндегі мемлекеттің күш салуының нәтижесінде Қазақстанға тартылып отырған шетелдік инвестициялардың көлемі өтпелі экономикадағы елдер арасында ең жоғарылардың бірі болып отырғандығын айтып өтті. Еліміз тәуелсіздік алғалы бері экономикаға 30 миллиард АҚШ долларындай тікелей шетел инвестициясы тартылады. Бұл өте жоғары көрсеткіш болып саналады. Біздің Республикамыздың міндетіне үлкен бөлігі тасып әкелетін табиғи ресурстарды өндіру кірді. Қазіргі сәтте жан басына шаққандағы игерілген тікелей шетелдік инвестициялардың көлемі бойынша Қазақстан ТМД елдерінің арасында көшбасшы екендігі белгілі. Қазақстанға бірінші болып инвестициялық деңгейдегі кредит рейтингі берілген. Бұл жөнінде төмендегі кестенің деректері көрсетеді.

4 – кесте.

ТМД елдерінде жан басына келетін шетелдік инвестициялардың

нетто – ағыны, 2005ж.

млн. АҚШ доллары

1200 1037,4

1000 228,5 661

800 169,5

600 164,8

400 160,8

200 101,4

0 89,1

Қырғыстан Украина Беларусь Молдова Ресей Армения Азербайджан Қазақстан

Дереккөз: ҚР Статистика жөніндегі агентігі.

Бұдан басқа 5 – кестенің деректері Қазақстан Республикасы ТМД елдері ішінде бірінші орын алатындығын дәлелдеді.

5 - кесте

Әлемде, елдер тобы бойынша және Қазақстанда тікелей шетел инвестициялары ағыны өзгерісінің динамикасы, 1999 – 2005жж.,%

Өңір/Ел	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005
Бүкіл әлем	144,1	181,1	327,5	418,3	246,4	204,5	168,6
Дамыған елдер	130,3	229,7	402,7	538,7	277,8	238,2	178,2
Дамушы елдер	170,7	173,4	207,3	225,6	196,4	140,9	153,8
Орталық Азия	232,3	182,1	151,7	114,2	213,9	272,1	367,0
Қазақстан	214,1	125,3	188,2	282,6	463,1	417,3	476,5
Ресей	241,3	137,0	164,1	134,6	122,5	171,7	56,7

Дереккөз: «World Investment Report. Gross – border Mergers and Acquisitions and Development» - Un, NY and Geneva, 2000, p.283-287; «World Investment Report. FDI Policies for Development National and International Perspectives». – UN, NY and Geneva, 2003,p. 249-252, Қазақстан Республикасының Төлем балансы

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Е.А.Карымсаков Привличение иностранных инвестиций в условиях глобализации: стратегия и механизмы регулирования. Автореферат – Караганды,2003.- 8 бет.

2. Сагындикова С. Иностранные инвестиции в Казахстане: анализ и прогноз инвестиционных процессов в экономике. Алматы: Ғылым, 1994. – 168 бет.

3. Социология перестройки. – Москва: Наука, 1990.- 23 бет.

4. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызмет. Статистикалық жинақ // ҚР статистика жөніндегі агенттігі. – Алматы, 2005. – 9 бет.