Prawo/1. Historia Państwa i Jest Prawa

Dr prawa. Prichodżko M.A.

Moskiewska Państwowa Akademia Prawna

im. O.J. Kutafina, Rosja

Projekt jest reorganizacja systemu państwowego Imperium Rosyjskiego, Ludwiga Plater początku XIX wieku. (Historyczne i prawne aspekty).

Polski działacz państwowy hrabia L.K. Plater (1775-1846) był autorem jednego z pierwszych projektów rosyjskiej reformy ministerialnej.

O czym świadczą przeprowadzone autorem artykułu naukowe badania i odnaleziony w archiwach dokument – «Szkic o ogólnym reglamencie wszystkich gałęzi władzy w Rosji»?

Kluczową tezą danego projektu był przepis o tym, że «monarcha jest jedyną cętką, w której muszą się spotykać wszystkie gałęzi administracji».

Głównymi gałęźiami władzy były administracyjna (wzkonawcza) i prawna (sądowa).

Władza ustawodawcza w calości należała cesarzowi.

W stosunku do władzy wykonawczej w projekcie planowano utworzenie dziewięciu ministerstw: Ministerstwa systemu prawnego, Ministerstwa spraw wewnętrznych, Ministerstwa stosunków zewnętrznych, Ministerstwa edukacji narodowej, Ministerstwa wojskowego, Ministerstwa floty morskiej, Ministerstwa finansów, Ministerstwa skarbu państwowego i Ministerstwa policji.

Każde z nich składało się z departamentów, ekspedycji, rad i biur. Ogólną Radę ministrów zwoływano tylko na szczególne rozporządzenie monarchy, a więc nie miała ona statusu stałego organa władzy wykonawczej.

Dalej planowano powołanie Rady Państwowej – instytucji o charakterze prawno-doradczym, mającej na celu przygotowanie projektów akt prawnych.

Oddzielny rozdział projektu poświęcony był reformowaniu systemu zarządzania miejscowego i przewidywał podział Imperium Rosyjskiego na namiestnictwa, składające się z dwuch-trzech guberń, pod kierownictwem generał-gubernatorów wyznaczanych przez cesarza z grona osób cywilnych.

Bezpośrednio generał-gubernatorowi byli podporządkowani kierownik folwarcznymi posiadaniami i główny poborca podatków. Z kolei, na czele guberń znajdowali się gubernatorzy. Przy każdym gubernatorze działała Rada składająca się z dwóch urzędników. Jednym z członków Rady był marszałek guberni, mianowany przez cesarza na okres trzech lat na przedstawienie ministra spraw wewnętrznych.

Na czele każdego powiatu stawał marszałek powiatu, wybierany szlachectwem powiatowym na trzyletni okres. Marszałkowi powiatowemu podporządkowani byli komisarz policji i poborca podatków.

Zgodnie z projektem, reorganizacji ulegał również system sądowy Imperium Rosyjskiego. Dla rozpatrzenia spraw cywilnych planowano utworzenie w każdym powiacie sądów pierwszej instancji, zaś w głównych miastach każdego namiestnictwa - cywilnych sądów apelacyjnych.

Sprawy karne rozpatrywano w tzw. sądach pojednawczych, sądach kryminalnych pierwszej instancji, utwarzanych w każdym powiacie oraz w kryminalnym sądzie apelacyjnym. Szczytował system sądowy Senat, który zmieniał swoją nazwę z Zarządzającego na Najwyższy i przekształcał się w instytucję o charakterze wyjątkowo sądowym.

Więc, sumując można stwierdzić że projekt ten sięgał daleko poza granice reformy tylko ministerialnej.

Przynależność autorstwa tego dokumentu L.K.Platerowi jest ustalona na podstawie pośrednich wskazań i cech charakterystycznych: ilość planowanych ministerstw (9); obecność w projekcie Ministerstwa policji; dokładne opracowanie organizacji strukturalnej ministerstw; kolejność w której ministerstwa się wzmiankują; numeracja rozdziałów projektu; właściwości terminologiczne oznaczenia stanowisk w strukturze miejscowego zarządzania, archeograficzne właściwości dokumentu etc.

Hipotetyczność wniosków artykułu można wytłumaczyć praktycznie całkowitym brakiem archiwnych dokumentów dotyczących projektu L.K.Platera w archiwach na terytorium byłego ZSRR. Wprowadzenie do obrotu naukowego danego dokumentu ma ważne znaczenie w związku z tym że w najnowszych rosyjskich wydaniach naukowych nie udzelano dostatecznej uwagi tematu przygotowania i opracowania wspomnianej reformy ministerialnej.

Poza tym, ten dokument ma pewną wartość z punktu widzenia badań w dziedzinie historii zarządzania państwowego i historii stosunków polsko-rosyjskich w XIX stuleciu.

Referencje i źródła:

1. Czartoryski A.J. Pamiętniki i memoriały polityczne 1776-1809, Warszawa 1986.

2. Rosyjski Archiwum Państwowe starożytnych Dziejów, zesp. 1278, op. 1, cz. 9.