Философия /1.Философия литературы и искусства.
Оқытушы
Сайдахмет Э
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық
қазақ-түрік университет. Қазақстан
Қытай
әдебиетінің негізін салушы Лу Шүн туралы ой- пікірлер
В данной статье рассматривается творчество и биография
писателя, основателя-
современной китайской литературы Лу Шуня.
The article deals with the creative activity and biography of Lu Shun the
founder writer of modern Chinese literature.
Лу Шүн
(1881-1936), шын
аты - Джоу Шу Жын, Цжы Цзян провинциясының Шао Син
деп аталатын мекенінде өнер
қайраткерінің отбасында дүниеге келді. Әлем өркениетіне
үлкен үлес қосқан, Қытай халқының
рухани мәдениетінің
байлығы, адамды еріксіз тандандырады. Әсіресе жүз
жылдаған тарихы бар көркем
әдебиетінің ұшан-теңіз байлығы, сан алуан түрлілігі
Хансу
халқының мақтанышын тудырады. Лу Шүн Қытай халқының
аса көрнекті жазушысы,
ақыны, идеологы және
педагогы болып саналады.
Ол бала кезінен бастап-ақ,
Қытайдың көне дәстүрі бойынша тәрбиеленіп, халық
арасында кең таралған көркем әдебиетке, әрі сызу
өнеріне бейімдік танытты. Есейе келе, әдебиетке ынтызарланып, бұрынғы
заман тарихи жазбаларын зерделеп оқып, Қытай әдебиеті мен тарихынан терең
мағлұмат алды. Лудың нағашы атасы егін шаруашылығымен
айналысқан. Жаз айларын ол нағашы атасының аулында
өткізетін. Лу нағашы атасының қанаушылардан
тартқан бейнет-азабын өз көзімен талай рет көрді. Арада көп
уақыт өтпей түрмеге қамалып, әрі әкесі қатты сырқаттанып
төсек тартады да, сол кезеңде оның отбасына үлкен салмақ түседі,
әкесіне дәрі-дәрмек алу үшін дәріханаларға
барып жүрген кезінде
адамдардан қорлық және мазақ-келеке сөздерді жиі есітеді
[1, 2 б.].
1906 жылы Лу Шүн медицина колледжіндегі
оқуын тастап, Токио қаласына оралып, бұдан былайғы өмірін әдебиетке
арнайды. Ол "жаңа өмір" атты әдеби журналын
жарыққа шығаруды жоспарлаған еді. Бірақ,
мүмкіндігі шектеулі болғандықтан іске аспай қалды, Лу
Шүн солтүстік және шығыс европадағы қаналушы
халықтарды суреттейтін шығармаларды қытай тіліне аударды. Сондай-ақ, өз
інісі Чжоу Цзо Жен- мен бірге "қала сыртындағы әңгімелер" жинағын
жарыққа шығарды, әдеби қозғалыстарға
белсенді түрде
қатысады. Сонымен бірге, қытай халқын рухани артта
қалушылықтан құтқару үшің, патриоттық күреске
белсене кіріседі. Ол Жапониядағы "Қытайды жаңарту
қоғамымен" байланысады. Бұл қоғам
өзінің негізгі мақсаты етіп, Манчжур монархия құлату
және елде реформалар жүргізу жолымен жаңартуды мақсат еткен
болатын. Лу Шүн 1908 жылы осы қоғамға мүше болып кіреді. Көрнекті
ғалым Чжантай Янның басшылығымен ежелгі қытай
әдебиетін зерттей бастайды. Жапонияда өткен жылдар оның
революциялық, демократиялық
көзқарасының қалыптасуына, соңдай-ақ
әдебиет саласында қызметінің бір арнаға түсуіне үлкен әсер
етеді. Осы кезеңде Лу Шүн батыс әдебиетімен де кеңінен
танысады. Күрес жолына меңзеген шығармалар оны шығыс европа жазушыларын таңдап
алуға әкеп соқты. Бұл жылдарда ол Пушкин,
Короленко, Гоголь, Чехов, поляк Санкевич, венгер Петефи, Чех Ян Неруду шығармаларын
оқиды. Жазушы жапон тілін жетік меңгеру аркылы ірі реалист На Цумэ Сосэки және басқа да жапон жазушыларының шығармаларын бас алмай оқиды.
1925 жылы тамызында
оқытушылар толқуына қатысқаны үшін және Пекин студенттерінің
революциялық талаптарын жақтағаны үшін Лу Шүн жоғары оқу орындағы
оқытушылық қызметінен аластатылады. Бұдан былай жазушыны қудалау,
шеттету науқаны басталады. Осы зәбірге шыдамай ғалым 1926 жылы Пекиннен кетуге мәжбүр болады. Ол Амой қаласына барып, осындағы университеттің филология
факультетінің профессоры болады. 1927 жылы қытай революциясының
орталығы Кантон қаласына қоныс аударып, Сун Ят-Сен атындағы университетінің әдебиет факультетін басқарады. Чен Кай Шидің
төңкерісінен кейін Кантонда Гоминдан үкіметі озық ойлы студенттермен
олардың ұстаздарына қарсы террор ұйымдастырды. Ал, Лу Шүн қашан да өз
шәкірттерімен бірге болатын. Оның өміріне қауіп
төнді. Ақыры ол ұстаздық,
оқытушылық қызметінен кетуге мәжбүр болып, 1927 жылы
қазанында Шанхай қаласына келіп,
өмірінің соңғы кезеңін осы шаһарда өткізді [2, 5 б.].
Жазушы орыс және
Кеңес әдебиетінің озық туындыларын қытай тілінде сөйлетуге көп
еңбек сіңіреді. Өзі бас болып, Гогольдің
"Өлі жандар " мен "Мұрын" повестерін, Чеховтың әңгімелерін,
Горъкийдің "Орыс ертегілерін", Салтыков Щедриннің "Бір
қаланың тарихын", Фадеевтің
"Тасталқанын" қытай тіліне аударады. Жазушының белсенділік танытуымен әрі
редакторлық
етуімен отызыншы жылдардың өзінде Блоктың "Он екі",
Шолоховтың
"Тынық тон", Гладковтың "Цемент", Ивановтың
"Бронепоезд 14-69" романдарын
Хань-Су тілінде сөйлетеді. Осы кезеңде
қытай оқушысы Фединнің,
Серафимовичтің, Сейфулиннің, Катаевтың шығармаларын ана
тілінде оқи бастайды. Лу Шүн
социалистік реализм әдебиетінің негізін салушы
М.Горькийдің "Ана" романын
1929 жылдың өзінде қытай тіліне аударуға мұрындық болды.
Лу Шүн сонымен қатар
шетелден келген студенттердің жарыққа шығарған
"Хэнан" деген журналына "Мәдениетке деген
біржақтылық көзқарас" және "Молон
өлеңдерінің тартымдылығы туралы" атты еркіндік рухын дәріптейтін
шығармаларын жариялады. Ол Гоголь, Чайковский, Янкович қатарлы реалистік жазушьшарды өте
жақсы көрді. Сонымен бірге ол тағы да
Белов, Сюе Лай, Ию Гуо, Хайни, Пушкин, Лермонтов, Мицкевич және Бидофей қатарлы романтик ақындарының
өлендеріне еліктеп, олардың әлсіздерге
жанашырлық білдіріп, үстем тап өкілдеріне қарсы тұру
жөніндегі шығармаларымен таныстырды. Жаңғырту
теориясы Лу Шүннің
қоғамдык реформа жасау идеясына зор ықпал етті, сөйтіп оның болашаққа деген
сенімін күшейтті, Лу Шүндың ғүрыпты құрал етіп жүрген, әрі адамдардың
ой-санасын ұландыратын феодалдық қатынастарға
қарсы тұрып, жаңа құрылыстың дүниеге келуін қалады. Индивидуализм мен жаңғырту теориясы оның
алдағы саналы ғұмырының басты
мақсат-мүддесіне айналды. Ол мұны "жеке адам болу"
теориясы негізінде қалыптастырды. Лу
Шүннің шығармалары идеялық, әрі
саяси күрестер
туралы мәселелер - басты арқауы болмақ, оның әдеби шығармалары керемет тартымдылық күшке ие, әрі марксизмнің идеялық ерекшеліктерін де бейнелеген. Лу Шүннің шығармалары
революциялық рухқа бай. Талантты жазушы дұшпандармен ерлікпен күресіп,
халық үшін аянбай еңбек еткен [3, 3 б.].
Лу Шүннің бұл
кездегі идеялық көзқарастары біршама пісіп жетілген еді. Оның шығармасын
оқыған кезде мазмұны бай, әрі өте тартымды екенін
аңғарамыз,
сондай-ақ оның әдеттегі жай ғана революцияшыл жазушы
емес, әрі
толыққанды революцияшыл марксист жазушы екеніне көзіміз
жетеді. Лу Шүнның шығармаларында коллективистік, әрі
интернационалистік идеялары айқын түрде баяндалған.
Лу Шүн бірқатар
коммунистік партия мүшелері арасында тығыз революциялық достық
орнатты. 1932 жылдың шілде айында қызыл армиясының қолбасшылардың бірі Чжен Ин
шайқаста жарақаттанып, Шанхайдағы
емханаға жіберіледі, Лу Шүн онымен кездесіп, одан біршама әңгіме тыңдайды.
Бұдан кейін ол қызыл армияның қайсарлықпен шайқасқандығы туралы роман жазуды
жоспарлайды.
Сол кездегі коммунистік
партияның жасырын ұйымдарының "Гуомин Дан" тыңшыларының
қудалауына ұшыраған (коммунистік партияның 1-ші хатшысы) Цзю Чу Бай Лудың
үйіне келіп жасырынады, Лу Шүн оны шын пейілімен қарсы алып
паналайды. "Адамның ең басты қасиеті - адамгершілік, дүниеде ең негізгі
құндылық бұл - достық", - деп жазады Лу
Шүн, Цзю Чу Вайға
арнап, Олар шығармашылық, аударма, философия, әдебиет тарихи мәселелері турасында ой
бөлісті және оларды мақала етіп жариялап, жұртшылыққа
кеңінен таныстыруды жоспарлады. Кейіннен ол Цзю Чу Байдың
тұтқынға алынғанын естіген соң бар мүмкіндігінше
құтқаруға күш салады. Аяқ астынан Цзю Чу
Байдың өлтірілгенін естіген Лу Шүн қатты
науқастанғанына қарамай, аударған шығармаларын
жинақтап "Теңіздің арғы жағасындағы
әңгімелер" деген кітабын жарыққа шығарады,
Олардың арасында
революцияға деген бір ұқсас сеніммен
қоғамдық идеядағы жауынгерлік достығы
қазіргі заманғы қытайдың әдебиет тарихында
жақсы аңызға
айналды.
1936 жылдың басында қызыл армия
әскери ұзақ жылдарға созылған соғыстан кейін, Шан Бей
провинциясына келіп, шығыс провинциясымен шайқасып, жеңіске
жетеді. Лу мен Мао Дун қызыл армия әскерлеріне былай деп телеграмма жолдайды:
"Бүкіл ел халқы күш салып, сіздерге сенім артуда, сіздердің
әрбір алға басқан қадамдарыңызды қызу
ықыласпен қолдайды" [4, 6 б.].
Қытай коммунистік партиясы жапон
лаңкестеріне қарсы тұру үшін, ұлттық бірлік құру
бағытын ұсынды. Лу Шүн бұл жоспарды мұқият
зерттеп көріп,
қолдау көрсетті. Ол былай деп хат жазады: "Мен асқан
қажыр-қайратыммен
қытай халқы үшін батылдықпен қан майданында шайқасқандарды досым деп
санауды аса мақтан тұтамын". Революцияшыл демократизмнен
коммунизмге бет бұрған жартылай отар, әрі феодалдық қоғамдық
құрылыстағы қытай халқы үшін Лу Шүн
зиялыларға тән дұрыс жолды таңдады.
Ол
өзінің бар саналы өмірін, бар күш-қуатын
революцияға, әдеби шығармашылығына, қытай халқына қызмет етуге
арнады. Қоғамдық ортасы қаншалықты қатыгез
болса да, ол соншалықты күш-жігерін жұмсады, ең ақырғы сағатына
дейін күресті. Оның табытының үстіне
"Ұлтымыздың рухы" деген сөздер жазылған. Оның
табытының үстіне Шанхай халқының ұсынған байрағы
тігілген. Лу Шүн өмірі қытай халқы үшін
өзін құрбан етуден қорықпайтын, алған
бетінен қайтпайтын, өскелең мінез-құлқын бейнелейді
[5, 6 б.].
Мао Цзе Дун "Жаңа демократизм
туралы" атты шығармасында Лу Шүнға ең дұрыс баға
берді./9/ Онда былай делінген: "Лу Шүн қытай мәдени революциясының көсемі, ол
- ұлы әдебиетші, әрі идеолог және ұлы революционер. Лу Шүн жігерлі,
әрі қайратты, алған бетінен қайтуды білмейтін. Бұл ең
құнды қасиет. Лу мәдениет саласында қызмет етіп,
көп санды ұлттарға
уәкілдік етіп, жауға қарсы шайқасқан, ең
шыншыл, ең батыл, ең адал, ең ыстық қанды
бұрын болып көрмеген ұлт қаһарманы. Лу Шүн ұстанған
бағыт — қытай халқының жаңаша мәдени
бағыты болып табылады", — деді Мао Цзе Дун./10/
Жазушы-гуманист,
көркем сөздің қас шебері, XX ғасырдағы қытай әдебиеті мен мәдениетінің, гуманитарлық
ғылымның мақтанышы Лу Шүн 1936 жылы 19 қазанда 55 жасында дүниеден озды.
1. Лу Синь (тандамалары),
Москва, 1956 ж.
2.
С.Мұқанов
"Алыптың қадамы". Алматы, 1959.
3.
"Казахстанская правда" газетінде қытай
жайлы жарияланған мақалалар 2000-2002 ж.
4.
Қабдеш Жұмадылов
"Соңғы көш" романы.
5.
Лу Шүннің аты туралы Хэбей
редакциясынан шығатын "Дагяншыцзе"
атты журнал, 1998 ж