История/1. Отечественная История

Карпечэнко Г.А.

Беларускі дзяржаўны ўніверсітет, Беларусь

Зборы старажытнасцей, рэчаў мастацтва і сямейныя архівы

ў маёнтках Тышкевічаў ХІХ – першай палове ХХ ст.

 

У беларускай гістарыяграфіі з усіх прадстаўнікоў роду Тышкевічаў больш вядомы Канстанцін і Яўстафій. Гэтаму ў значнай ступені спрыяла стварэнне музеяў старажытнасцей у Лагойску і Вільне. Падмуркам для іх паслужыла прыватная калекцыя каштоўнасцей. Лагойскаму і Віленскаму музеям прысвечана дастаткова публікацый, таму ў артыкуле яны амаль не разглядаюцца. Тышкевічы з Лагойска былі не адзінымі прадстаўнікамі роду Тышкевічаў, якія мелі у сваім маёнтку зборы старажытных рэчаў і сямейныя архівы. Зборы змяшчаліся ў Чырвоным Двары, Ваке, Затроцэ і інш.

Чырвоны Двор перайшоў ва ўладанне рода Тышкевічаў у 1815 г. [10, с. 133] Менавіта з гатага часу пачалося назапашванне калекцыі старажытнасцей; некаторыя архіўныя зборы знаходзіліся там раней. Сярод рэчаў мастацтва ў гэтым маёнтку змяшчаліся два сямейныя партрэты, выкананыя В. Ваньковічам, і карціна Я. Мацейкі “Стэфан Баторы пад Псковам” [8, с. 76; 10, с. 136]. Частка збораў была перавезена з Чырвонага Двара ў летнюю рэзідэнцыю Першаі, дзе яна загінула пад час пажару.

Польскія даследчыкі, у адрозненне ад беларускіх, дастаткова ўвагі звярталі на навуковую дзейнасць Міхала Тышкевіча (1828 - 1897) [9]. Натхнены яскравым прыкладам сваіх родзічаў, ёе таксама зацікавіўся гісторыяй і археалагіяй. У ХІХ ст. Міхал Тышкевіч меў калекцыі ў Ваке і Астрашыцкім Гарадку [2, c. 94]. У іх склад уваходзілі нумізматычныя зборы, ювелірныя вырабы, а таксама археалагічныя знаходкі. Частку гэтых старажытнасцей Міхал прывёз з Егіпту [2, c. 91; 4 с. 464]. Выявы некаторых каштоўнасцей змесціў яго сын Язэп у кнізе “Тышкевічыана”. Асабліва захапляўся Я. Тышкевіч калекцыяй малюнкаў у Астрашыцкім Гарадку. У ёй была прадстаўлены французская, фламандская і іншыя школы жывапісу. Аднак потым адна частка малюнкаў была перавезена ў Парыж, а другая апынулаcя ў Ваке. Невялікая частка каштоўнасцей, набытая Міхалам Тышкевічам пад час прыбывання ім у Еўропе, была спачатку перададзена ў Біржы, а потым у Лагойск [6, с. 467].

Частка сямейных партрэтаў Тышкевічаў знаходзілася ў Варшаве ў палацы гетмана Людвіка Тышкевіча на Кракаўскім прадмесце [8, с. 83]. У Варшаву з Лагойска таксама былі перавезены рэшткі бібліятэкі Канстанціна Тышкевіча [5, с. 204].                                                                                                                                                                                                                                                           

У кнізе Я. Тышкевіча “Тышкевічыана” выказана думка, што ва ўзгаданых раней Першаях магла знаходзіцца частка архіва. Таксама аўтар зрабіў меркаванне аб знаходжанні ў Ружаныстоку сямейных партрэтаў, але дакладных дадзеных ні аб Першаях, ні аб Ружаныстоку ў яго не было.  

На пачатку ХХ ст. калекцыі старажытнасцей, якія належылі Тышкевічам, змяшчаліся ў наступных маёнтках [3, с. 2; 5]:

Назва маёнтка

Уладар маёнтка

Зборы

 

Андрушувка

Міхал Тышкевіч

Бібліятэка, малюнкі, старажытнасці

Валожын

Сямейныя партрэты, малюнкі, архіў.

Чырвоны Двор

 

Бенедзікт Тышкевіч

Бібліятэка, якая змясціла кнігі XV – XVIII ст., адзін з багацейшых на Літве сямейны архіў, малюнкі, партрэты кісці Ваньковіча, каля 15000 польскіх эстампаў, дэкаратыўныя гравюры, скульптуры, мазайкі.

Ландварава

 

Уладзіслаў Тышкевіч

Малюнкі, старажытнасці, рэчы мастацтва, каштоўная мэбля, гравюры, бібліятэка.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

Вака

Партрэты і малюнкі (А. Ахенбаха, А. Кабанэля, А. Калама, Х. Лейса, К. Мюллера і г.д.), габелены XVII ст. з гербамі Пацеяў, бібліятэка.

Острув

 

Альфрэд Тышкевіч

Археалагічныя і нумізматычныя зборы, зборы старажытнасцей, сямейны архіў, бібліятэка (каля 10000 кніг), зброя (большая частка належыла Яўстафію Тышкевічу)

 Астрашыцкі Гарадок

Арыстакратычныя зборы.

Паланга

Фелікс Тышкевіч

Каштоўная мэбля, бронза, габелены, гістарычныя рэчы.

Спічінцэ

Генрык Тышкевіч

Сямейны архіў, бібліятэка, галерэя малюнкаў, гістарычныя рэчы, сямейныя партрэты.

Крэтынга

Александр Тышкевіч

Бібліятэка, копіі сямейных партрэтаў.

Затроцэ

Язэп Тышкевіч

Малюнкі, кераміка, гравюры, бібліятэка.

Яшчэ ў канцы ХІХ ст. з Бірж у Вільню былі перавезены мініацюры, ардэна, медалі, бібліятэка і сямейны архіў, а з Палангі – гравюры. Яўстафій Тышкевіч у кнізе “Магілы сям’і Тышкевічаў” змясціў выяву старажытнага келіха, падараванага Міхалам Тышкевічам кафедральнаму касцёлу св. Станіслава [7].

Нажаль, Лагойск у гэты час ужо не мог ганарыцца сваімі багатымі зборамі. Сын Канстанціна Тышкевіча Аскар не падзяляў любоў да навуковых пошукаў сайго бацькі і прадаў частку экспанаў [1, с. 99; 2, с. 94]. Спробы ўнука Канстанціна Язэпа аднавіць калекцыю значных поспехаў не мелі.

 Трэба адзначыць, што гэтыя зборы з’яўляліся прыватнымі калекцыямі і ў той час не былі ператвораны ў агульнадаступныя музеі па прыкладу Лагойскага музея старажытнасцей. Толькі ў 1963 г. у палацы Тышкевіаў у Паланге быў адчынены Музей бурштыну [11]. Трагічны лёс нападкаў лагойскі музей – ад палацу, дзе ён знаходзіўся, на сёняшні момант засталіся толькі руіны, а зборы апынуліся па-за межамі нашай краіны. Нягледзячы на яскравае мінулае, у Беларусі амаль нічога не засталося ад калекцый старажытнасцей і сямейных архіваў рода Тышкевічаў.

 

Літаратура.

1.                      Aftanazy R. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. T.1: Wojewodztwa minskie, mscislawskie, polockie, witebskie. Wrocław, 1991.

2.                      Blombergowa M.M. Zbiory, kolekcje, muzea tworzone prez polaków w Imperium Rosyjskim (poza Królestwem) w XIX i na początku XX wieku // Kwartalnik Historii, Nauki i Techniki. 1997. №2. S.87-104.

3.                      Brenstejn, M. Zbiory prywatne w gubernji Kowieńskiej // Kurjer Liewski. 1906 r. 14 (27) października. S. 2.

4.                      Ciechanowicz J. Herbarz polsko-rosyjski. T. 2, L-Ż. Warszawa, 2006.

5.                      Chwalewik E. Zbiory polskie: archiwa, bibljoteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie, w zestawieniu alfabetycznym według miejscowości. Warszawa, 1916.

6.                      Lipińska J. Michał Tyszkiewicz – kolekcjoner sztuki starożytnej // Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie. 1970. №14. S.461-469.

7.                      Tyszkiewicz E. Groby rodziny Tyszkiewiczow. Warszawa, 1873.

8.                      Tyszkiewicz J. Tyszkiewicziana: Milliteria. Bibliographia. Numizmatyka. Ryciny. Zbiory. Rezidenye etc. Poznan, 1903.

9.                      Tyszkiewicz M. Egipt zapomniany czyli Michała hr. Tyszkiewicza dziennik podróży do Egiptu i Nubii (1861-1862): oraz 180 rycin z XIX wieku / oprac. i wstęp Andrzej Niwiński. Warszawa, 1994.

10.                  Urbanski A. Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi. Warszawa, 1928.

11.                  Інтэрнэт-рэсурс:http://ru.wikipedia.org/wiki/Музей_янтаря_(Паланга) Дата доступу: 03.11.2012.