Магистрант Айтымбет Ақылбек

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Қазақстан

Қабырғалы темірбетон жабындарын өндіруде арматуралы цехтың өнімдерін унификацияландыру

Аннотация. Қабырғалы темірбетон жабындарын өндіруде арматуралы цехтың өнімдерін унификацияландыру жайында мәселелер қарастырылады

Кілт сөздер: унификацияландыру, стандарттау, типтендіру, темірбетон бұйымдары, темірбетон конструкциялары, архитектоника, ғимараттар, жаңа масштабтар.

Еліміздің 2030 жылдарға дейінгі жобаланған әлеуметтік, экономикалық дамудың негізгі бағыттарында көрсетілген, атап айтқанда құрылыстың көлемін төмендетіп, сапасын арттырып, мейлінше аз шикізат жұмсайтын, олардың жалпы салмағын азайту арқылы барлық қасиеттерін жақсартып, құрылыс алаңына көбінше дайындығы жоғары сапалы бұйымдар мен конструкцияларды дайындау қазіргі уақыттың басты міндеті болып отыр.

Осы орайда үздіксіз және қалыпсыз тәсіл бойынша қабырғалы темірбетон жабындарын өндіруде арматуралы цехтың өнімдерін унификацияландырудың бүгінгі күнгі құрылыс материалдарын өндіруде алатын маңызы өте зор.

Унификация ұғымымен ғимараттардың көлемді-жобалық шешімдерді біріздендіру, сол функционалдық мақсаттағы объектiлер санын тұрақты төмендету, қолайлы тұрғын үй, мәдени және тұрмыстық немесе өнеркәсіптік құрылысты салуды жүзеге асырумен түсіндіріледі. Ол модуляцияланған жалпы параметрлермен негізделеді [1]. Ғимараттардың негізгі жоспарлау параметрлері: қада бағандарының, еденнің биіктігі, ғимараттың осіне қатысты құрылымдық элементтерінің орталығын орналастыру. ғимараттардың көлемді-жобалық шешімдерін біріздендіру, құрылыс конструкцияларын жобалаудың сызбасын біріктіреді. Түрлі қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қолайлы, саны шектеулі қосымшалардың жоба-сызбаларын біріктіреді. Құрылыс конструкциялары сызбаларын унификацияландыру олардың құрылыс (монолитті құрылыс), өңдеу технологиясын, тасымалдау және құрама орнату құрылымдық элементтерінің мөлшерін санын күрт азайтуы мүмкін.

Құрылыс конструкцияларын ғарыштық-жоспарлау шешімдері мен жобалау схемаларын біріздендіру қазіргі заманғы өндірістік ғимараттың негізі болып табылады және бұқаралық пайдалануға арналған үнемді стандартты конструкцияларын сериясын жасау арқылы құрылыс уақыты мен шығындарды қысқартады және оның сапасын арттырады [2].

Техникалық прогрестің типтік жобалары құрылымдық элементтері мен түйіндерді жұптап, стандарттау үшін негіз болып табылады. Стандарттау типтендіру айтарлықтай құрылыс өнімдерінің сапасын арттыруға мүмкіндік береді, ең жоғарғы деңгейі болып табылады, стандарттар типтік құрылымдардың айтарлықтай сомасын, қажеттілігін үнемдеу болып табылады. Стандартты конструкцияларды дамытуға барлық қосалқы нысандар бірігіп, бір ғимаратта біріктіріледі, осыған сәйкес ғимараттардың блок орналасуының кеңінен қолданылатын принципі болып табылады. Осы келісімнің арқасында сол стандартты элементтер, қарапайым компоненттерінің қайталануына әкеледі және өнім өлшемдері санын азайтады [3].

Жиналмалы темірбетон бұйымдары мен конструкциялары құрылыс комбинаттарында және темірбетон зауыттарында жасалынатыны белгілі. Сондықтан, оларды жобаларда бұйымдардың зауыттық технологиялығына қойылатын талаптары ескеріледі. Бұл талаптар элементтердің шектік массасын, олардың геометриялық мөлшерлерін, пішінін және элементтер қимасын, олардың арматуралануын, зауыттық дайындық дәрежесін анықтауға негіз болып табылады. Көліктік және жүккөтермелік жабдықтар шарты бойынша элементтер ұзындығы, әдетте 25 м, ені 3 м және массасы 25 т. аспайды. Типтік жиналмақ конструкцияларының номиналдық мөлщерінен рұқсат етілетін ауыткуын стандарттармен және техникалық жағдаймен тағайындайды, әдетте ±5- 10 мм құрайды.

Азаматтық үйлер қүрылысына арналган темірбетон бұйымдары. Ірге тастар үшін іргетастық блоктарды қадаларды пайдаланады. Қабырғалар астына текше (ленталық) іргетастарын трапеция түріндегі (іргетас ені 0,6-0,8 см) жеке блоктардан орындайды. блоктар ұзындығы 0,78 - 2,38 м, биіктігі 30-50 см, массасы 0,5-4 т., Блоктарды М150 - М300 ауыр бетондардан жасайды. Жертөле қабырғаларын МІОО - М150 ауыр бетондардан жасалынған бүтін немесе қуысты блоктардан орындайды, олардың ұзындығы 2,5 м, биіктігі 70 см, ені 50 см дейін, кұрыш торларымен арматураланған болады. Блоктардың көлденең бүйірлерінен тік ойықтар қалдырады. Бұлар блоктарды тиісті жеріне орналастырғаннан соң, ерітіндімен немесе бетонмен толтыра конструкцияны біртұтастайды. Бағана астына арналған іргетастар маркалары М200 М300 ауыр бетоннан жасалынған массалық элементтер - астыңғы жазық. Тұрғын үйлерінің сыртқы панельдерін, бүтіндей немесе терезелік және есіктік ойықтарымен жасайды. Бірқабатты панельдер кеуекті толтырғыш негізіндегі тығыздығы 700 - 1000 кг/м , маркалары М50^М100 жеңіл бетоннан, сондай-ақ, тығыздығы 500-700 кг/м , маркалары М35-НУ150 ұялы бетоннан жасалынады. Құрылыста кеңінен қолданылатындары мөлшері бөлменікіне сәйкес келетін панельдер: ұзындығы 3,6 м, бикітігі 2,9 м, қалыңдығы 40 см, массасы 4т. мөлшері екі бөлмелік панельдердің ұзындығы 6-6,6 м және массасы 8 т дейін. Сыртқы қабырғалардың жылуқоршағыштық қасиетін жақсартып, массасын төмендету мақсатында ортанғы қабаты жылуқоршағыщ материалдардан (пенополистиролдан, минералдық мақтадан, ұялық бетоннан және т.б.) жасалынган үшқабатты панельдерді қолданады. Мұндай панельдердің қалыңдығы 25-30 см дейін кішірейген, ал массасы 50 % дейін төмендеген болады. Панельдердің маңдай беттерін (қасбеттерін - фасадтарын) зауыттық жағдайда керамикалық плиталармен қаптайды, атмосфераға тұрақты бояуларымен бояйды немесе декоративтік материалдармен өңдейді. Ішкі қабырғалары үшін маркалары М150 - М 300 ауыр бетондардан немесе маркалары М200 -М200 конструкциялық жеңіл бетоннан бірқабатты панельдері жасалынады. Оларды түтастай және есіктік ойықтарымен ұзындығы 6 м, биіктігі 2,9 м дейін және. қалыңцығы 20 см мөлшерлерімен шыгарады.

Қабырғалық блоктар тұтас немесе ішкі қуыстарымен, тығыздығы 1200 кг/м³ дейінгі, маркалары М50 - МІОО жеңіл бетоннан жасалынады. Блоктардың сырты декоративтік қабатпен, ішкі жағынан сылақпен өңделінген болады. Бұлар сыртқы және ішкі қабырғаларды тұрғызуға арналған. Блоктар өлшемдері қабырғаларының конструкциялық тіліктеріне сэйкес анықталады. Блоктар конструкциялық арналуы бойынша: аралықтар (есік, терезе аралықтарындағы), бұрыштықтар, терезеастындағылар, маңдайшалар (есік, терезе ойықтарының жоғары жағына орналасатындары) карниздіктер, (үй қабырғасының, терезенің сыртқы ернеуі - жоғары жағындағы белдік), цокольдіктер (іргетас үстіндегі үй қабырғасының төменгі бөлігі) болып өзара ерекшеленеді [4].

Көпқабатты үйлер бағаналары қимасы 30x30 немесе 40x40 см, ұзындығы К4 қабатқа есептелінген тікбұрышты конструкциялық түрінде жасалынады. Мұндай бағана үшін маркалары М200 - М 500 бетон пайдаланады, оны кеңістік каркастарымен арматуралайды, бағана ұштарында бойлық арматуралары шығып тұрады, бұлар бағананы ұштастыра жинағында пісіріледі. Көпқабатты қаңқаларындағы ригельдерді жабындық плиталары таянуы үшін төменгі жағында текшесі немесе бүйір қырларынан шығып тұратын текшесі бар тавролық қимасымен жасап шығарады. Ригельді 6 м аралық үшін ұзындығын 5,5 м, қима биіктігі 45 см.; 9 м аралық үшін - ұзындығын 8,5 м., қима биіктігін 65 см өлшемінде жасайды. Ригельдер үшін маркалары М400 - М 500 бетон қолданады. Кернеуленген арматурасымен жасайды, ал у м олылда - алдын ала кернеуленген арматурамен жасалынады.

Үлкен аралықтар үшін 2Т типтегі ұзындығы 15 м дейін, ені 3 м дейін және биіктігі 60 см болатын қабырғалы плиталар шығарылады. Бұл плиталарды жасауға маркалары М200 - М400 бетонды, алдын ала кернеуленген немесе кәдімгідей арматураны қолданады. Плиталармен қатар бөлмеге жамылдық панельдерін де жасайды, бұларда бүтін, қуысты және қабырғалы болуы мүмкін. Баспалдақ басқыштары, кертпе профильдері бар арнаулы темірбетон элементтерінен жасайды. Кейінгі кездерде сатылық ортаңғы бөліктен және жазық алаңнан құралып отыратын басқыш алаңын құрастыратын баспалдақ басқыш кеңінен қолданып келеді.

Өндірістік ғимараттары үшін темірбетон конструкциялары. Өнеркәсіптік ғимараттарына азаматтық үйлер құрылысындағы темірбетон номенклатурасына ұқсас бұйымдары мен конструкцияларын қолданады, бұлар тек өлшемдерімен, арматурасымен және пішіндерімен ерекшеленеді. Өнеркәсіптік ғимараттары бірқабатты, бір - және көпаралықтықтары, биіктігі 3,6 -18 м көп қабаттылар болулары мүмкін.

Бірқабатты үйлер үшін, темірбетон іргетастық блоктары және арқалары, итарқа және итарқа асты арқалықтары, фермалары, жамылтқы плиталары және кабырға панельдері шығарылады. Іргетастық арқалықтарын бағаналары 6 және 12 м қадамдарындағы ішкі және сыртқы қабырғалары астына қолданады. Тиісінше ұзындығы 5,95 және 11,96 м қимасы трапеция тәрізді немесе тавролық түріндегі арқаларды кернеуленбеген немесе алдын ала кернеуленген арматурасымен жасайды. Крансаты арқаларын алдын ала кернеулеп, тавролық қимасымен ұзындығы 5,95 м және екітавролық қимасымен ұзындығы 11,95 м маркалары М 400- М600 бетоңнан жасайды. 6 м аралық үшін - арқа биіктігі 80 см текше ені 60 см және қалыңдығы - 12 см. Қабырға қалыңдығы 20 см, үстіне қарай қалыңдалуы 25 см және таянышында 30 см дейінгі қалыңдалуы болатын - конструкциялары да пайдаланады. 12 м аралық үшін - арқа биіктігі 120 см үстіңгі текше ені 65 және төменгі текше ені 34 см. Кранасты рельстерді бекіту үшін арқалар текшелерінде крандық жүкті беру үщін құбырлар кесінділері бекітілген ұзьшдығы 75 см тесіктері орналастырылған. Итаркалық және итарқа астылық фермалар және арқалар маркалары М400 - М600 бетоннан алдын ала кернеулендіріп жасалынады. Фермаларды аралықтары (пролеттері) 18 және 24 м үйлері үшін, ал арқалық аралықтары 6, 9, 12 және 18 м үйлері үшін пайдаланады. Қабырғалы алдын ала кернеуленген жамылтқы плиталар құлама және жазық шатырлар үшін арналған. Плиталар қимасы П тәрізді және бойлық, көлденең қабырғалар жүйесімен тұтастай байланысқан, қалыңдығы 3 см жазық текшелерден тұрады. Плиталар өлшемдері 3 хб және 3x12 м, бойлық қабырға биіктігі 30 см, әрбір 1-1,5 м кейін орналасқан көлденең қабырға биіктігі 15 см. қазіргі кезде, сурет 16.7. келтірілгендей, алдын-ала кернеуленген, аралыққа есептеліне жасалынған мөлшері 3 х 18 және Зх 24 м, текше қалыңдығы 3 см жетерліктей тиімді плиталар кеңінен қолдануда [4].

Жылытылатын үйлердің қабырға плиталары жазық бірқабатты ұялы бетоннан немесе кеуекті толтырғыш негізіндегі жеңіл бетоннан жасалынады. Бағана қадамы 6 м болғанда плита үзындыгы 6 м биіктігі 0,9 - 1,8 м., қалыңдыгы 16-30 см. Жылытылмайтын үйлер үшін осы өлшемдегі қалыңдыгы 7 см плиталарды қолданады. Бағана қадамы 12 м болганда алдын ала кернеуленген, өлшемдері; ұзындыгы 12 м, биіктігі 1,2; 1,8 және 2,4 м, қалыңдығы 3 см қырлы плиталарды қолданады. Көпқабатты өндірістік үйлері үшін темірбетон бұйымдары ңоменклатурасы қанқалар және жабындықтар элементтерін қамтиды: бағаналарын, ригельдерін, жабындық плиталарын, технологиялық жабдықтар астындағы арқаларын, баспалдақ басқыщтарын, қоршаушы панельдерін және т.б. элементтерін. Түрлі арналудағы үйлер үшін мөлшері, арматуралау жүйесі, бетон маркалары және басқа мәліметтері бар типтік темірбетон бұйымдары альбомы өңделген. Осы албомдарды пайдалана отырып, салынатын үйлер мен ғимараттар жобалары бойынша қажетті темірбетон бұйымдарына тапсырма беріледі.

Инженерлік ғимараттар құрылысына темірбетон бұйымдары. Арналуы бойынша әртүрлі инженерлік ғимараттар кұрылысына да типтік темірбетон бұйымдары мен конструкцияларын қолданады. Көлік кұрылысы үшін алдын-ала кернеуленген щпалдарды, маркасы М500 бетоннан және түйіспелік (контактылық) желілер тіректерін, маркасы М400 және аязға тұрақтылық маркасы ҒЮО - Ғ200 бетоннан жасайды. Түйіспелік желілер тіректерін көпшілігінде құбырлық қимада және екітаворлық және швеллерлік типте торлық қабырғаларымен жасайды. Автожол және әуежайлары үшін маркалары М300 және М 150 бетондардан жасалынған мөлшері 1,75 х 3 м және қалыңдығы 13-17 см дейінгі алдын ала кернеуленген плиталарды пайдаланады. Көпірлер үшің көпірлер тірегіне бағаналарды және тиімді қимасы (қос Т және тавролық және т.б) алдын ала кернеуленген аралық құрылымдарды қолданады. Метрополитен немесе басқа түрлі туннельдер үшін тюбингілерді, туннелдерді өңдеуге блоктар, қабырға блоктарын, бағаналарын және метрополитен станциясына жабындық блоктарын зауыттарда шығарады. Бұл бұйымдар маркалары М200 - М400 ауыр бетоннан алдын ала кернеулендіре немесе кәдімгідегідей арматуралануымен жасалынады.

Қорыта келгенде, қабырғалы темірбетон жабындарын өндіруде арматуралы цехтың өнімдерін унификацияландыру арқылы темірбетон құрылғыларының техникалық мүмкіндіктері ХХ ғ. әлемдік архитектураға орасан зор әсерін тигізді. Темірбетон құрылғыларының негізінде жаңа масштабтар, архитектоника, ғимараттар, құрылғылар жасалады.

Әдебиеттер:

1. Строительные нормы и правила, ч. 2, раздел В. гл.1. Бетонные и железобетонные конструкции. Нормы проектирования. - М., 1970.

2. Комар А.Г. Құрылыс материалдары мен бұйымдары. - М.., 1976.

3. Рахимова Г.М., Кононенко А.М., Алдожанова Э.Т. Методические указания к лабораторным работам по дисцип. «Строительные материалы». - Караганда: КарГТУ, 2007. - 65 с.

4. Инструкция по проектированию железобетонных конструкций, - М., 2008.