ӘОЖ 75.8

ТАРАЗ ИННОВАЦИЯЛЫҚ – ГУМАНИТАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ДЖУМАШЕВА АЙГУЛЬ СЕРИКХАНОВНА

ҚАЗАҚСТАННЫҢ КӘСІБИ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНІҢ ДАМУЫ

Ұлттық бейнелеу өнерінің өркендеуі (1950 - ші жылдары) Ресейдің көркемдік саладағы жоғарғы оқу орындарында білім алған дарынды Қ.Телжанов, М.Кенбаев, М.Б.Нұрмұханбетов, О.Таңсықбаев, С.Мамбеев, А.Ғалымбаев, Г.Исмаилова, Е.Сидоркин т.б. суретшілердің келуімен байланысты. Қ.Телжановтың шығармасына кемелденуге жеткен шеберлік, кескіндеме фактурасын эмоциялық қызуы «Көкпар» кескіндемесінде өзінің ең жоғарғы деңгейіне жеткен материалды асқан шеберлікпен қолдану тән. Халық суретшісі Г.Исмаилованың шығармашылығы көп қырлы. Г.Исмаилова шығармашылығы бір көргеннен танымал, болмыс қуанышына барынша толы. Бірде шексіз динамикаға толса келесіде арудай нәзік лирикаға ие болады. Қазақстандық бейнелеу өнері үшін халық суретшісі Е.Сидоркин шығармашылығы маңызы зор және оның нәзік жұмыстарынсыз қабылдау қиын сияқты. Шебердің ерекше дарындылығы нық, дарынының арқасында біз ұлттық мәдениеттің байлығын түсінуге мүмкіндік аламыз [1].

20 ғасырдың 80 жылдарындағы Қазақстанда бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің дамуы, оқушыларға ұлттық білім мен тәрбие беруге арналған бейнелеу өнері пәнінің оқыту бағдарламаларының жарық көруімен, көркемдік білім беру мен эстетикалық тәрбие беру қызметінің теориялық мәселелерін зерттеудің басталуымен, педагогикалық институттардағы көркемсурет графика факультеттерінің оқытушыларын КСРО педагогика ғылымдары Академиясына, Мәскеудегі мемлекеттік педагогикалық институтындағы көркемсурет-графика факультетіне болашақ суретші педагогтарды дайындайтын оқытушы-профессорлар құрамының білімін-жетілдіру курстарына, аспирантураға, стажировкаға жіберумен сипатталады.

1977 жылдан бастап Қазақстанның жоғарғы оқу орындарындағы оқытушылар Мәскеудің жоғарғы оқу орындарына білімін көтеруге жіберу бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің дамуындағы елеулі оқиға боды. Аталған оқу орындарында суретші-педагог ғалымдар дайындала бастады. Олар КСРО педагогика ғылымдары академиясының академиктері педагогика ғылымдарының докторлары, профессорлар Н.Н.Ростовцев, В.С.Кузин, өнертану ғылымдарының докторы, профессор Б.С.Суздалев, педагогика ғылымдарының докторлары, профессорлар Б.П.Юсов, Е,В,Шорохов, Т.Я.Шпикаловтардан дәріс алып өздерінің ғылыми зерттеу жұмыстарының тақырыптарын анықтады [2].

80-90 жылдардағы бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің қалыптасуы мен дамуында ғалым пелагогтардың бейнелеу өнерін оқытудың психологиялық - педагогикалық мәселелерін зерттеуге баса көңіл бөлумен ерекшеленеді. 80-90 жылдар аралығындағы педагог - ғалымдар Ә.Қамақов, Қ.Ералин, Ж.Балкенов, Қ.Әміргазин, Б.Әлмухамбетов, У.Ибрагимов, Р.Мизанбаев, Е.Асылханов, Д.Садығалиев, М.Жанаевтардың бейнелеу өнерін оқыту саласында түрлі оқу мәселелерін зерттеу нәтижелері Қазақстанда бейнелеу өнері пәнін оқыту әдістемесінің дамуына қомақты үлес болып қосылды. Ғалым-педагог Қ.Ералиннің бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың кеңестікті елестетуін қалыптастырудың теориясы мен практикасын айқындауға арналған зерттеулерінің нәтижесінде, оқушыларды кеңістікті бейнелеуге үйретудің бағдарламасы мен әдістемесін ұсынды. Оқушылардың кеңістікті елестетуін қалыптастырудағы қазақ бейнелеу өнері шеберлерінің туындыларын таныстырудың, кеңістіктің түрлері, перспектива, композиция, жарық пен көлеңкеге тұстануға қатысты терминдер мен ұғымдарды оқытудың әдіс-тәсілдерін айқындаған еңбек болды. Жалпы білім беретін мектептерге арналған «Бейнелеу өнерінің» 1998 жылы жарық көрген оқулығы (авторлары Ұ.Ш.Ибрагимов, Қ.К.Болатбаев, Б.А.Әлмұханбетов, З.Ш.Айдарова); кіріспеден, төрт тараудан тұрады.Бірінші тарауда жазғы табиғатты бейнелеу, мультфильм суретшісі болайық, мүсіндеу, ертегі кейіпкерлерін бейнелеу, дизайн материалдары берілген.

2002-2004 жылдардан бастап осы авторлар құрамы әрбір оқулықтарға арналған бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі мен бейнелеу өнерінің жұмыс дәптерлері шығарыла бастады. Аталған оқулықтар, оқыту әдістемесі, жұмыс дәптерлері, оқушылар мен мұғалімдерге арналған танымдық, әдістемелік көмек болды. Бұл эәістемелік құралдар Қазақстанда бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің дамуында көркемдік білім беру мен эстетикалық тәрбие беруде жетекші орын алды [3]. ХХІ ғасырдың соңғы 80-90 жылдары бірқатар авторлардың оқу-әдістемелік құралдары жарық көре бастады. Бұлардың ішінде Ж.Балкеновтың, Б.Әлмұхамедовтың, Б.Төлебидің, Т.Мұсалимовтың, К.Ералиннің бейнелеу өнерін оқытуға байланысты, Қ.Әмірғазиннің, Д.Кемешовтың, С.Бейсенбаевтың, Ж.Бейсенбековтың, М.Тәңірбергеновтың сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруға арналған еңбектері көркемдік білім мен әсемдік тәрбиесін беруге мұғалімге жәрдемдесетін еңбектер болды.

Ж.Балкенов пен Ж.Әлұхамбетовтың «Сурет сала біл» атты еңбегі Қазақстанда бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі бойынша жазылған алғашқы еңбектердің бірі болды. Еңбекте сурет пен кескіндеме өнеріне оқушыларды үйретудің негіздері көрсетіледі. Орналастыру, заттың құрылымын салу, жарық пен көлеңкенің мүмкіндіктері арқылы заттың формасын шығару әдістері берілген. Б.Төлебидің «Сурет сала білесің бе?» деп аталатын еңбегінде студенттерге сурет пен кескіндеме негіздерін, перспектива мен жарық пен көлеңке мүмкіндіктері арқылы бейнелеуге үйретудің жолдары қарастырылады, заттардың мен адамдардың, табиғаттың суреттерін салу жолдарын анықтайды. Т.Мусалимовтың «Сурет сала білу» атты еңбегі мектеп оқушыларына бейнелеу өнерінің түрлері, жанрлары ашып көрсетіледі. Жарық пен көлеңке, перспектива, үлестіру, симметрия, ритм, түстану заңдылықтары туралы мәлімет беріледі. Жазықтық бетіне нұсқаға қарап сурет салу, сәндік сурет салу ерекшеліктеріне назар аударады. К.Ералин мен Қ.Тастемировтың «Оқушылардың кеңістік түсініктерін қалыптастыру» атты оқу - әдістемелік құралында, кеңістіктің түрлері, перспектива заңдылықтары, кеңістікті бейнелеу ерекшеліктері, оқушылардың кеңістікке байланысты түсініктерін қалыптыстырудың жолдары айқындалады [4]. Суретші-педагогтар Қ.Болатбаев бейнелеу өнері сабақтарында халықтық педагогика элементтерін пайдалану әдістемесі, Қ.Тастемиров мектепте кескіндемені оқыту әдістемесі, Д.Кемешов мектепте керамика үйірмесін оқыту әдістемесі, М.Жақыпбекова мектепте коллаж үйірмесін оқыту үйірмесін оқыту әдістемесі мәселелерін зерттеу нәтижелері мектептегі бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің дамуына игі ықпал етті. Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің Қазақстанда даму барысында мерзімді баспасөз маңызды роль атқарды. Республикалық педагогикалық әдістемелік басылымдар «Қазақстан мектебі», «Бастауыш мектеп» журналдарында бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің түрлі мәселелері бойынша мақалалар жарияланып тұрды [5].

«Мектепте арнаулы және жоғары оқу орнында бейнелеу өнерін оқыту» атты арнайы мерзімдік басылым 2004 жылдан бастап бейнелеу өнерін оқыту мәселелеріне байланысты мақалалары жарық көрді. Бұл басылымдағы мақалаларда мектептегі бейнелеу өнерін оқытудың мәселелеріне журналда қомақты орын берілді. Бұл мерзімдік басылым мектептегі бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің дамуындағы ерекше бетбұрыс болды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. А.С.Шипанов. «Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілерге». Алматы «Мектеп» 1989.

2. З.Айдарова. Бейнелеу өнері. 6 класс. Алматы «Ата мұра» 2002.

3. Қ.Болатбаев, Е.Қосбармақов, А.Еркебай. «Өнер» Алматы «Мектеп» 2006.

4. Қ.Әбділдаев., П.Бейсенов., Ә.Жұмабаев. Қазақстан тарихы (очерктер) Алматы «Дәуір» баспасы. 1994

5. Ералин Қ., Займоғлұы Ө., Ералина Ғ., Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі. Оқу әдістемелік құрал.Түркістан.Тұран 2011 ж.